بیش از هشت سال پیش بود که یک صبح شنبه، ایران با خبری دلخراش از خواب بلند شد: دختری ۲۶ ساله که جهان برای دادخواهی‌اش به پا خاسته بود، اعدام شد تا فهرست طولانی جنایت‌های جمهوری اسلامی ایران طولانی‌تر شود. ریحانه جباری متهم بود که مرتضی سربندی، کارمند سابق وزارت اطلاعات، را با چاقو کشته است. اما او در دادگاه بارها گفت که از خودش در مقابل تجاوز جنسی دفاع کرده و قصد قتل هم نداشته است. سازمان ملل و نهادهای متعدد بین‌المللی گفتند که از او به اجبار اعتراف گرفتند، اما تلاش‌ها افاقه نکرد و حکومت جمهوری اسلامی ایران او را به قتل رساند. 

حالا که ایران در تب و تاب جنبشی انقلابی است، قصه ریحانه نیز بار دیگر در سطحی جهانی مطرح می‌شود. مستندی با نام «هفت زمستان در تهران» درباره زندگی او ساخته شده که قرار است ماه آینده در جشنواره برلین به نمایش درآيد. این جشنواره چند روز پیش برنامه فیلم‌هایی را که قرار است در بخش «چشم‌انداز سینمای آلمان» پخش شوند، اعلام کرد که مهم‌ترین‌شان، اولین ساخته اشتفی نیدرزول آلمانی است؛ کارگردان ۴۲ ساله اهل ایالت باواریا که پیش از این دو فیلم کوتاه در کارنامه داشته است. نیدرزول تحصیل‌کرده آکادمی هنرهای رسانه‌ای کلن و مدرسه بین‌المللی فیلم و سینما در کوبا است. فیلمی که او درباره زندگی ریحانه ساخته، مدت‌ها در دست تهیه بوده است و پیش از این «یک زن ایرانی» نام داشت. تهیه این فیلم از پشتیبانی نهادهای سینمایی فرانسه و آلمان برخوردار بوده و محصول مشترک این دو کشور است، و نخستین نمایش جهانی آن در جشنواره برلین خواهد بود. این کارگردان در سال ۲۰۰۸ با فیلم ۴۵ دقیقه‌ای «له‌آ» در برلین حضور یافت و حالا پس از سال‌ها، با مستندی به این جشنواره می‌آید که احتمال می‌رود از توجه گسترده برخوردار شود. او در عین حال به ساختن اولین فیلم داستانی خود نیز، با عنوان موقت «در بین»، مشغول است.

مطابق رسم معمول، تهیه‌کننده‌ها سعی کرده‌اند جزئیات چندانی از «هفت زمستان در تهران» به بیرون درز نکند، اما می‌دانیم که صدای راوی فیلم کار زر امیرابراهیمی است؛ بازیگری که با درخشش در «عنکبوت مقدس»‌ و دریافت جایزه بهترین بازیگر زن جشنواره کن به یکی از مهم‌ترین ستاره‌های ایرانی امروز تبدیل شده است. 

پیش‌بینی می‌شود که پس از نمایش اولیه در جشنواره، این فیلم به سرعت اکران عمومی هم داشته باشد. شرکت فروش «سرکامون» در دبی حق فروش جهانی آن ‌را خریده است و احتمالا در بازار فیلم اروپا در برلین آن ‌را به سرعت به فروش می‌رساند. حق پخش تلویزیونی فیلم متعلق به یک تلویزیون دولتی مستقر در کلن است. 

سوزان نودال، رئیس بخش مستند سرکامون، به نشریه سینمایی «اسکرین» گفت: «ما اولین بار برش‌های اولیه «هفت زمستان در تهران» را در ژوئیه دیدیم و بلافاصله به آن علاقه‌مند شدیم. داستان ریحانه به ما امکان می‌دهد که نظاره‌گر شیوه‌های متعدد سرکوب و ساکت شدن زنان باشیم. این مستند نه‌تنها مصائب آنان را برجسته می‌کند، که در عین حال چهره‌ای واقعا قدرتمند و انگیزه‌بخش از ریحانه ارائه می‌کند.»

ملانی آدرناخ، از تهیه‌کنندگان‌ فیلم، می‌گوید: «این فیلم به طرز چشمگیری نشان می‌دهد که ریحانه جباری و خانواده‌اش چطور با به خطر انداختن زندگی خود، برای حقوق بشر در ایران مبارزه کردند؛ درست مشابه بسیاری مردم شجاع امروز در ایران. این به ما نشان می‌دهد که شوق زندگی در آزادی و برابری، هرگز متوقف نخواهد شد.»

مادر دادخواه

شعله پاکروان، مادر ریحانه، در طول این سال‌ها به یکی از نمادهای دادرسی بدل شده است. او پیش از اینکه به دلیل دادخواهی برای دخترش شناخته شود، در زمینه تئاتر فعالیت می‌کرد. از او یک کتاب و چندین مقاله در نشریات تخصصی تئاتر منتشر شده و در دانشگاه‌های ایران هم در این رشته تدریس می‌کرد. در پی اعدام ریحانه، شعله پاکروان گروه «مادرانه» را همراه با مادرانی تشکیل داد که جمهوری اسلامی ایران فرزندانشان را کشته بود. بسیاری از مادران کشته‌شدگان جنبش سبز نیز با او همراه شدند. 

اما همین فعالیت‌ها باعث شد که حکومت جمهوری اسلامی ایران عرصه را بر او تنگ کند. مهر ۱۳۹۵، ماموران امنیتی مانع برگزاری مراسم سالگرد برای ریحانه شدند و چند نفر را بازداشت کردند. در پی این ماجرا بود که او عازم برلینِ آلمان شد و در آنجا «بنیاد ریحان» را برای مخالفت با اعدام تاسیس کرد. در همین فضای آلمانی بود که پاکروان با مستندسازان آلمانی آشنا شد و فیلم «هفت زمستان در تهران» نیز با همکاری کامل او و سایر اعضای خانواده ریحانه ساخته شده است. نزدیکی پاکروان و نیدرزول چنان‌ بوده است که این دو کتابی نیز با هم نوشته‌اند که قرار است تا چند روز دیگر با عنوان «چگونه پروانه شویم» در آلمان منتشر شود. 

پاکروان در سال‌های حضور در برلین، هم به فعالیت‌های هنری خود ادامه داده است و هم به کنشگری‌های عدالتخواهانه‌اش. او در سال ۱۳۹۷ نمایش «کوک، کوله و کول» را در آلمان روی صحنه برد که نویسندگی، کارگردانی و بازیگری آن ‌را خودش انجام داده بود. 

در سال ۱۳۹۹ که نوید افکاری را ناجوانمردانه اعدام کردند، پاکروان ویدیویی خطاب به بهیه نامجو، مادر نوید، منتشر کرد و گفت: «گریه نکن و به سینه نکوب. تو پهلوان به دنیا آوردی و اکنون باید پرچمدار دادخواهی فرزندت باشی.»

پاکروان به‌رغم مشکلات جسمی، همچنان در تظاهرات‌ ایرانیان در برلین حضور می‌یابد. او اخیرا در توییتر نوشت: «حتی یک لحظه مبارزه علیه جمهوری شیطانی را رها نکرده‌ام.»

او در مورد فیلم «هفت زمستان در تهران» نوشت: «این فیلم حاصل هزاران ساعت تلاش اشتفی نیدرزول است که صبورانه قصد پررنج ریحانه را شنید و خواند و دید. امیدوارم که این فیلم باعث روشنگری در مورد تبعات بی‌عدالتی و اعدام در ایران شده و مخاطب را به انجام کاری بر علیه اعدام تشویق کند. این یک بال پرواز است. بال دیگر هم خیلی زود خواهد آمد. ریحانه با این دو بال خواهد توانست سوار باد شده و همه جهان را درنوردد. آن روز من نفسی از عمق جان خواهم کشید که بالاخره توانستم به یکی  دیگر از خواسته‌هایش در وصیت‌نامه عمل کنم.»

با این حساب، برلیناله امسال هم میزبان قصه ریحانه است و هم میزبان یک زن دادخواه ایرانی که نه فقط برای دخترش، که برای جمیع داغدیدگان ایران‌زمین مبارزه می‌کند.